Osmanlı – İngiliz ilişkilerinin devlet düzeyinde başlangıcı 1580’li yılların başında olup 1914 yıllarına kadar sürmüştür. Osmanlı - İngiliz ilişkileri hemen hemen her dönemde, Türk – Rus ve Türk – Avrupa ilişkileriyle bir ve beraber olarak yürümüştür, diyebiliriz. Osmanlılarla ilişkilerinde dost ve düşman olarak yer değiştiren bu iki devlet, ortak düşmanları karşısında bazen birleşik ve dost olarak yanımızda yer almışlar, ortak çıkarları gerektikçe birleşik veya ayrı düşman olarak Osmanlılar’ın karşısına dikilmişlerdir. İngiltere çıkarları gerektirdikçe, Rusya’ya karşı Türkleri desteklemiş, sırasında Rusya’yı , ödün vermek suretiyle kendi tarafına çekerek Osmanlı Devleti aleyhinde hareket etmiştir. Koşulların değişmesi ve kendisine hayatî çıkarların sağlanması üzerine de, Osmanlı İmparatorluğu’nu parçalamaya teşebbüsten çekinmemiştir. Gerek çıkarları ve gerekse İngiliz İmparatorluğu’nun ulaştırma yollarının emniyeti için, bazen Fransa’yı yanına almayı başarmış; bazen de, Osmanlılar’a düşman diğer devletleri kullanmıştır. Bu gayeye ulaşmak için Osmanlı İmparatorluğu’ndaki azınlıkların ayaklanmasına önderlik etmiş ve onları her türlü olanaklarıyla desteklemiştir.

Türkler’le İngilizler’in ilişkilerinin tarihi Haçlı Seferleri’ne kadar gitmekle birlikte Osmanlılar’la İngilizlerin ilk kez karşılaşması Niğbolu Savaşı sırasında gerçekleşmiştir. Ancak bu karşılaşma doğrudan bir temas olmayıp Niğbolu’da Osmanlılar’la savaşan küçük bir İngiliz kuvvetinin bulunması dolayısıyladır. Yaklaşık olarak bin İngiliz askeri bu sefere iştirak etmiştir. İdaresiz kral olan II. Edward’ın 1327’de krallıktan indirilmesinden sonra yerine gelen III. Edward’ın yarım asırlık krallığı zamanında Yüz Sene Savaşları devam etmekle beraber İngiliz lisan ve edebiyatı inkişaf etmekteydi. Bunun oğlu olup memleketi fena halde idare eden II. Rişar’ın yerine 1399’da parlementonun kararıyla IV. Henry geçirilmiş ve aynı zamanda meşrûti bir idare kurulmuştu.

Osmanlılar’ın İngilizler’le ilk faaliyetleri yukarda adı geçen üç kral zamanına rastlamaktaydı. İngilizler 1396’daki Niğbolu Seferi esnasında Haçlı ordusuna asker vermişler ve bu münasebetle Normandiya’da cereyan etmekte olan Yüz Sene Savaşları’nı bir süreliğine ertelemişlerdir. Niğbolu Savaşı’ndan sonraki İstanbul muhasarası esnasında o tarihte henüz krallığa getirilmemiş olan IV. Henry bir Haçlı ordusuyla Türkler’in üzerine gitmek tasavvurunda bununmuştu. Henry’nin 1413’te ölümü üzerine yerine geçen V. Henry, 1420’de Fransa ile bir muahede aktedip VI. Şarl’ın kızını da almış ve hemen bütün Fransa’ya varis olacak şekilde hak kazanmıştı. Fakat bunun ölümünden sonra oğlu zamanında ve 1435’te veraset dâvasıyla Yüz Sene Savaşı yeniden canlanmış ve nihayet Fransa kralı VII: Şarl İngilizlere galebe çalarak bunları Fransa’dan çıkarmıştır(1452).

Osmalılarla İngilizler arasında ticari ve siyasi ilişkiler XVI. Yüzyılın ikinci yarısında Sokullu’nun vezir-I âzamlığı zamanında (1578) başlamıştır; Osmanlıların, İspanyollara karşı husumetinden faydalanmak isteyen İngiltere Kraliçesi Elizabeth aynı surette hasım olduğu İspanya Kralına karşı Osmanlı dostluğunu kazanmayı böylece Osmanlılarla, İspanyolları tutuşturmayı siyasetine uygun bulmuş aynı zamanda Doğuda İngiltere ticaretini temin etmek istemiş ve bunun üzerine şark kumpanyasını teşkil edillmişti. Bilindiği üzere Fransa, I. Fransuva ile Kanunî Sultan Süleyman zamanında XVI’cı yüzyılın başlarında kurdukları dostluktan yararlanarak, Osmanlı ülkesinde ticarî faaliyet olanakları (kapitülasyonlar) sağlamıştı.1579’da inanç ve siyasetlerinin karşıt olması dolayısıyla İspanya kralı Filip’in uyuşmaz düşmanı olan İngiltere Kraliçesi Elizabeth, Madrid kabinesinin İstanbul’daki teşebbüslerinin hepsini gözlemek istiyordu. Alçak gönüllülük ve başarı ile III. Murad’ın dostluğunu elde etmeye ve Britanya adalarının ticaretine elverişli şartlar kazanmaya muvaffak oldu. Bu amaçla 1575 yılında Edward Osborne ve Richard Staper adlı iki tüccar, Joseph Clements’i doğrudan doğruya Osmanlı Devleti ile ticaret yapma imkânlarını araştırmak üzere gönderildiler. Çok geçmeden III. Murad’dan Osborne’un temsilcisi William Harborne için yol izni elde ederler. Mayıs 1580 yılında yürürlüğe konan ve 1923’te Lozan Antlaşması ile yürürlükten kaldırılan bu kapitülasyonlar, 1569’da Fransızlara verilenlerle aynıydı. Bunu 1593’teki ayrıcalıklar kovaladı ve böylece İngiltere, 1799 yılına kadar 11 ayrıcalık ele geçirdi[ Bağlantıları görmek için üye olmalısınız ]

Tarihçi Akif Yılmaz ve Talha GÖNÜLALAN